متاورس: مارک زاکربرگ چه در سر دارد؟

روز 29 اکتبر 2021 جهان شاهد یکی از شوک‌آمیزترین اخبار حوزه دیجیتال، تکنولوژی و شبکه‌های اجتماعی بود. فیسبوک، یکی از بحث‌برانگیزترین کمپانی‌های سال‌های اخیر که توسط مارک زاکربرگ آمریکایی به اختراع و ثبت رسیده بود تغییر نام داد. این سرویس آنلاین شبکه اجتماعی از سال 2004 توسط زاکربرگ و دوستانش در دانشگاه هاروارد لانچ شد و حالا بعد از  17 سال، زاکربرگ نام مخلوق خود را از فیسبوک به «متا» تغییر داد.

در خبری که هفته پیش منتشر شد، مارک زاکربرگ اعلام کرد که حالا فیسبوک فقط یکی از پلتفرم‌های ماست و همه اپلیکیشن‌های زیرمجموعه فیسبوک به علاوه خود فیسبوک، تحت نام شرکت مادر «Meta» به فعالیت ادامه خواهند داد. این در حالی است که Meta Platforms تنها دربرگیرنده برنامه‌های دیگر است و اینستاگرام، فیسبوک و واتس‌اپ نام خود را حفظ خواهند کرد. زاکربرگ در ادامه، در رابطه با این تغییر نام گفته بود که می‌خواهد حوزه فعالیت‌هایش را از انحصار شبکه‌های اجتماعی موبایل دربیاورد و  ذیل متا، روی دیگر موضوعات همچون «متاورس» و توسعه واقعیت افزوده (AR) و واقعیت مجازی (VR) تمرکز کند.

رویای دیرینه زاکربرگ، ابرپروژه متاورس

این تغییر نام بزرگ و علنی، بیش از سوال «چرا»، یک سوال مهم‎‌تر را به ذهن ما می‌آورد: مارک زاکربرگ واقعا چه در سر دارد؟ این سوال را بسیاری از رسانه‌ها با کمی شوخی و کمی عصبانیت پاسخ داده‌اند. بسیاری معتقدند رسوایی‌ها و اتهامات اخیری که در رابطه با «اسناد فیسبوک» از سوی یک کارمند سابق فیسبوک به بیرون درز کرد، دلیل اصلی این سروصداهاست. از نقطه نظر این گروه از افراد، این اتهامات تیم زاکربرگ را بر آن داشت که با یک حواس‌پرتی بزرگ یک تیر و دو نشان کنند و هم موضوع اسناد فیسبوک را کمی به حاشیه برانند و هم رویای دیرینه زاکربرگ را به یک پروژه، یا بهتر بگوییم، ابرپروژه روی میز تبدیل کنند.

به هر حال، قصد و نیت اصلی و اولیه زاکربرگ هر چه که بوده باشد، اکنون هر دو تیر به‌خوبی به هدف خورده‌اند. با اینکه زاکربرگ قول رسیدگی به اتهامات را داده است، اما توجه عمومی نسبت به آن، میزان قابل توجهی کاهش داشته است و از سویی، بحث متاورس دوباره در محافل تکنولوژی و دیجیتالی داغ شده است. اگر ما هم کمی از اتهامات فاصله بگیریم و بخواهیم هدف اصلی زاکربرگ را همان بدانیم که خودش اعلام کرده است، باید اول ببینیم چرا متاورس برای اعجوبه‌ای همچون زاکربرگ جذابیت دارد. اصلا متاورس چیست که مارک زاکربرگ به‌راحتی به خاطرش، برنامه پرطرفدار و معروف خود را به یک زیرمجموعه تبدیل کرد و نام شرکت مادر را از آن گرفت؟

متاورس، آرمانشهر تکنولوژیک مارک زاکربرگ و دوستان دره سیلیکون

«متاورس» متشکل از دو بخش «متا» و «ورس» است. متا در زبان یونانی کلاسیک به معنای «فرا» یا «فوق» است و ورس (verse) قسمتی از کلمه Universe به معنی جهان است. پسوند ورس خاصیت جهان بودن را به کلمه بخشیده است و در کنار متا، ما یک «فراجهان» خواهیم داشت. پس متاورس به لحاظ لغوی فراجهان یا فوق جهان معنی می‌شود. اما کارکرد و شکل فعالیت فراجهان چگونه است و ایده متاورس اولین بار کجا متولد شد؟

اول از همه، باید بدانید که با وجود همه علاقه و شور و اشتیاقش به این مقوله، ایده متاورس به شکل اورجینال متعلق به جناب زاکربرگ نیست. کلمه متاورس اولین بار در رمان سقوط برقی (Snow Crash) به نویسندگی نیل استفنسن در سال 1992 به کار برده شد. آدم‌های داستان در این کتاب، در یک فضای مجازی سه‌بعدی زندگی می‌کنند و به عنوان آواتار با یکدیگر و عوامل نرم‌افزاری برنامه‌ریزی‌شده تعامل دارند. استفنسن از کلمه متاورس برای توصیف این جهان استفاده می‌کرد. از همان دهه تا به امروز، بسیاری از کمپانی‌های فیلم‌سازی علمی تخیلی، کمپانی‌های گیم و شرکت‌های بزرگ اینترنتی و تکنولوژی علاقه وافری به متاورس نشان داده‌اند و کارهای بزرگی در راستای آن کرده‌اند.

توضیح متاورس یا فراجهان کار ساده‌ای نیست چرا که متاورس یک جهان انتزاعی است و وجود بیرونی ندارد. آنچه در زمینه متاورس می‌دانیم این است که می‌توانیم از اینترنت به جز برای سرچ بیماری و نوشتن مقاله و پیگیری اخبار ریزودرشت کشورمان استفاده کنیم. نسل آینده اینترنت قادر خواهد بود جهانی فراواقعی بسازد و در آن تعامل کند.

مارک زاکربرگ در کنار صدها نفر دیگر، به این مفهوم جذابِ متعلق به عصر اینترنت علاقه زیادی دارند. فیسبوک به عنوان یک کمپانی فناوری، بیشترین علاقه را به متاورس داشت و صاحب او، یعنی مارک زاکربرگ کار را تا جایی پیش برد که حالا می‌خواهد ابرپروژه متاورس را به سطح جدی‌تری ببرد. خود زاکربرگ متاوس را اینگونه تعریف می‌کند:

متاورس یا فراجهان مجموعه‌ای از فضاهای مجازی است  که می‌توان در آن جهان‌ها،  افرادی را که در یک فضای فیزیکی واحد در کنار یکدیگر نیستند، گرد هم جمع کرد و بین آن‌ها رابطه و تعامل برقرار کرد.

این تعریف، یک تعریف ساده از سمت کسی است که مبحث متاورس را درنوریده است. در واقع این تعریف، به هیچ وجه فنی و تکنیکی نیست. کمپانی‌های زیادی در حال حاضر در سیلیکون ولی در حال توسعه این مفهوم هستند و همه آن‌ها بر مبنای یک تعریف فنی و بر مبنای اینترنت کار خود را جلو می‌برد.

متاورس در حقیقت نتیجه یک فناوری نوین است که می‌تواند یک محیط مجازی یا لایه‌هایی از تصاویر سه‌بعدی را در جهان موجود ما شکل بدهد. این جهان مجازی نه قابل لمس است و نه به‌راحتی ساخته می‌شود. اصلا ایده متاورس هنوز به شکل کامل محقق نشده است و برای همین هم مارک زاکربرگ تمرکز ویژه خود را روی آن خواهد گذاشت؛ متاورس شکل آرمانی برای جهان دیجیتالی نو است.

بحث فناوری متاورس در سال 2021 بسیار داغ شده است؛ چرا که برای اولین بار در تاریخ، داشتن یک جهان کاملا مجازی که در آن وجود، هویت، پیشینه و تاریخ افراد به شکلی مجازی تجلی می‌یابند، آنچنان هم غیرممکن به نظر نمی‌رسد. تا همین امروز هم، بسیاری از کمپانی‌ها، مخصوصا کمپانی‌های گیم و ساخت بازی تا حد زیادی به ایده فراجهان نزدیک شده‌اند و توانسته‌اند اتمسفر بازی را در یک فضای مجازی گروهی با قابلیت تعامل مستقیم پایه‌گذاری کنند.

رویای مارک زاکربرگ درباره متاورس این است که فراجهان را به جهان معمولی، خسته‌کننده و واقعی ما اضافه کند و بُعد نوینی برای بودن بسازد. در حال حاضر مسئله، چگونگی آمیخته شدن متاورس با جهان واقعی ماست. هم‌اکنون تیم سویینی مدیرعامل شرکت اپیک گیمز که ناشر بازی فورتنایت هم هست و مارک زاکربرگ، اینگونه اظهار می‌کنند که در حال ساختن گونه‌ای از متاورس هستند. به گفته زاکربرگ، آن‌ها در حال خلق یک متاورس کوچکند که قرار است بخشی از یک متاورس عظیم دیگر باشد.

چگونه به متاورس ورود خواهیم کرد؟

همانطور که فهمیدید، متاورس ورژن آرمانی و بسیار مدرن اینترنت است. همانگونه که امروز با اتصال اینترنت در یک فضای مجازی با زیرساخت‌های انتزاعی به سر خواهیم برد، برای متاورس هم نیاز به یک دروازه یا عامل ورود خواهیم داشت. درواقع برای دیدن فضای مجازی سه‌بعدی متاورس در جهان امروز، باید به یک عامل بیرونی که این ارتباط را ممکن می‌کند وابسته باشیم.

طبق آنچه که از فضای دیجیتال امروز می‌دانیم، برای ورود به متاورس می‌توان در کوتاه‌مدت از تلفن‌های هوشمند و موبایل‌های همراه استفاده کرد؛ اما هنگامی که متاورس قسمت محقق‌شده جهان ما شود و ما بخواهیم به صورت بلندمدت در آن حضور داشته باشیم، نیاز به لوازمی پوشیدنی همچون عینک یا هدست‌های واقعیت مجازی خواهیم داشت. به محض پوشیدن این وسایل، جهان دیجیتالی ما سه‌بعدی خواهد شد و لایه جدیدی از واقعیت، روی واقعیت مسلم ما خواهد نشست. بسیاری معتقدند که کارکرد متاورس دقیقا به همین شکل است؛ اینگونه که ما در متاورس نسخه‌های مجازی خود را در یک فضای سه‌بعدی مجازی زندگی می‌کنیم و دارای یک روتین مخصوص در آنجا هستیم.

فعالان فناوری متاورس من‌جمله مارک زاکربرگ، می‌خواهند متاورس را در جایی ببینند که نه‌تنها وجود و ورود به آن ممکن است، بلکه می‌توان بدون خارج شدن از آن، به جهان‌های دیگری سفر کرد. در واقع حد اعلای متاورس آنجاست که واقعیت مجازی به حدی فراگیر است که رفت‌وآمد در خود آن، به رفت‌وآمد از یک جهان به جهان دیگر تبدیل خواهد شد.

متاورس اینترنت امروزی را شکست می‌دهد

یکی از فعالان اصلی در فناوری متاورس متیو بال است. آقای بال یکی از مدیران ارشد سایت Metaverse Primer است و شخصا علاقه خاصی به متاورس دارد. در مصاحبه‌ای که او با مجله The Verge داشت گفت که علاقه زیادی به متاورس دارد و فکر می‌کند متاورس در نهایت اینترنت امروزی را شکست خواهد داد. به هر حال اینترنت در برابر متاورس یک استفاده سطحی و حوصله‌سربر از واقعیت مجازی و دنیای دیجیتال محسوب می‌شود.

خود مارک زاکربرگ متاورس را یک توصیف مشخصی از اینترنت می‌داند و آن را نسخه «پیشرفته‌تر» اینترنت می‌نامد که در آن تجربه دوبعدی کاربر در اینترنت، به یک تجربه سه‌بعدی بدل می‌شود. با این همه، چند مسئله در مقایسه این دو وجود دارد. یکی این است که کاربری اینترنت تازه شکل همگانی گرفته است و سهولت دسترسی به آن، تقریبا در همه‌جا به یک گونه است. برای ورود به یک متاورس، ما حتما به یک محصول واقعیت مجازی نیاز داریم که نه‌تنها بسیار گران هستند، بلکه مشخص نیست همه کشورها بتوانند مجوز ورود آن‌ها را داشته باشند. از طرفی، ایده پیشروی متاورس یک شور عجیب را در وجود سرمایه‌گذاران به وجود می‌آورد. این ایده نه‌تنها خلاقانه و بسیار باپتانسیل است، بلکه با تجربه یک حس فوق جدید برای کاربر، می‌تواند فناوری قرن شود. یکی دیگر از مسائل هم این است که شرایط زندگی، امنیت و دارایی در یک متاورس آنچنان شفاف نیست. حتی اگر ما بتوانیم به عینک‌های واقعیت مجازی دسترسی پیدا کنیم، باید دانشی از نحوه زیست و بقا در این جهان داشته باشیم. به نظر می‌رسد توسعه این دانش تنها با توسعه خود متاورس ممکن می‌شود.

خرید وسایل واقعیت مجازی

دیروز خبر جدیدی در رابطه با وسایل اتصال به متاورس منتشر شد. ظاهرا کمپانی متا برنامه دارد که فروشگاه‌هایی کوچک شبیه به خرده‌فروشی برای فروش وسایل و ابزارهای واقعیت افزوده، واقعیت مجازی و دیگر ابزارهای اتصال دیجیتال باز کند.

در این خبر از ضرورت وجود این وسایل برای طیف گسترده‌ای از افراد سخن به میان آمده بود. ایده بزرگ و پر از امکانات ناب متاورس نیازمند یک کانال ارتباطی برای ممکن شدن است و متا معتقد است این ابزار ارتباطی هر چه بیشتر در خانه مردم یافت شود بهتر است. در حال حاضر عینک‌های واقعیت مجازی شرکت متا کاملا کاری را که مارک زاکربرگ می‌خواهد انجام می‌دهند؛ با استفاده از این عینک‌ها به جهان‌های مجازی تعاملی ورود پیدا می‌کنید که تنها در بستر واقعیت مجازی ممکن هستند.

سفر مارک زاکربرگ به درون متاورس در صورت تحقق یافتن کامل، تجربه ما را از زندگی روی کره زمین تغییر خواهد داد. با توجه به اینکه او جدی بودن خودش در این مسیر را یک بار دیگر و با تغییر نام از فیسبوک به متا ثابت کرد، می‌توان گفت داشتن متاورس در سال‌های آینده اصلا ایده دور و نشدنی‌ای به نظر نمی‌رسد. هرچند که هنوز با آرمانشهر تکنولوژیک متاورس فاصله زیادی داریم، اما حالا سرمایه‌گذاران هم از خلاقیت، نو بودن و تمایز این فناوری نسبت به دیگر فناوری‌ها آگاهند. شاید در همین دهه‌های آتی، سفرهای میان‌جهانی بین متاورس‌های مختلف ممکن شود و تغییر بنیادین زندگی دیجیتال، زندگی واقعی را تحت تاثیر خود قرار دهد. اگر سریال Black Mirror را دیده باشید، با عمق این تاثیر آشنایی دارید.